شمارۀ جدید فصلنامه (تابستان 1404) منتشر شد
دوره 16، شماره 2 - ( 2-1404 )
جلد 16 شماره 2 صفحات 183-153 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Shojaeizand A. (2025). Retrieving and Rereading Studies of Religiosity in Iran: Implicit Surveys of Religious Commitment. Social Problems of Iran. 16(2), 153-183.
URL: http://jspi.khu.ac.ir/article-1-3825-fa.html
URL: http://jspi.khu.ac.ir/article-1-3825-fa.html
شجاعی‌زند علی‌رضا. بازیابی و بازخوانیِ مطالعات دینداری در ایران: پیمایش‌های ضمنیِ دینداری مسائل اجتماعی ایران 1404; 16 (2) :183-153
دانشگاه تربیت مدرس ، shojaeez@modares.ac.ir
چکیده: (32 مشاهده)
مطالعات دینداری در ایران، به‌رغم گسترش نسبی در دهه‌های اخیر، همچنان با ضعف‌هایی در طراحی مفهومی، انسجام روشی و پیوست‌داری زمانی مواجه‌اند. تحلیل تحولات دینداری در سطح ملی، مستلزم وجود داده‌هایی معتبر، مقایسه‌پذیر، دارای امتداد زمانی و مبتنی بر الگویی منسجم و قابل‌اتکاست؛ اما معدود پیمایش‌های ملی موجود، به‌ویژه آن دسته که به‌صورت ضمنی به سنجش دینداری پرداخته‌اند، فاقد این ویژگی‌ها به‌صورت کامل هستند. این مقاله با هدف بازخوانی چهار پیمایش گستردۀ انجام‌شده در سال‌های ۱۳۵۶، ۱۳۵۹، ۱۳۷۵ و ۱۳۸۳ ـ که از حیث مطالعۀ ضمنی جنبه‌هایی از دینداری قرابت‌هایی با یکدیگر دارند ـ تلاش کرده است تا ظرفیت‌های تحلیلی آن‌ها را در ارزیابی تحولات دینداری در ایران، با رویکردی تحلیلی-انتقادی ارزیابی کند. تمرکز اصلی مطالعه بر ابعاد صوری و ساختاری پیمایش‌هاست؛ ازجمله انسجام گویه‌ها، کیفیت طراحی ابزار، سطح سنجش، سازگاری مفهومی و امکان مقایسه‌پذیری داده‌ها در طول زمان و در این ارزیابی به سنجش اعتبار نتایج یا تحلیل محتوایی یافته‌ها ورود نشده است. یافته‌ها نشان داد که به‌رغم تفاوت در دامنه جغرافیایی و حجم نمونه، این پیمایش‌ها تنها در برخی گویه‌ها تکرارپذیری داشته‌اند و اغلب در سطح گویه‌ای باقی مانده‌اند. استفاده از سازه‌های مفهومی یا شاخص‌های ترکیبی در آن‌ها بسیار محدود است و همین امر، تحلیل روند یا استنتاج علّی را دشوار می‌سازد. بااین‌حال، همین داده‌های پراکنده تنها منابع در دسترس برای بازسازی بخشی از تاریخ تحولات دینداری در ایران به شمار می‌آیند. مقاله ضمن تأکید بر ضرورت تقویت سنت پیمایش‌های منظم و نظریه‌مند، بر لزوم توجه و اقدام اصلاحی محققان و دین‌پژوهان برای جبران مافات و اصلاح مسیر پیمایش‌های آینده و بهره‌برداری انتقادی و محتاطانه از داده‌های موجود در تحلیل و تبیین تحولات پدیدآمده در جامعۀ ایران تأکید می‌کند.
واژه‌های کلیدی: پیمایش‌های اجتماعی، تحولات دینداری، مسائل اجتماعی، مطالعات طولی، سطح سنجش، پرسشنامه، گویه.
نوع مقاله: سایر |
موضوع مقاله:
جامعه‌شناسی دین
دریافت: 1404/2/14 | پذیرش: 1404/4/12 | انتشار: 1404/6/2
دریافت: 1404/2/14 | پذیرش: 1404/4/12 | انتشار: 1404/6/2
فهرست منابع
1. اسدی، علی و محسنی، منوچهر (۱۳۵۶). گرایش‌های فرهنگی و نگرش‌های اجتماعی در ایران؛ تهران: پژوهشکدۀ علوم ارتباطی و توسعۀ ایران.
2. اسدی، علی و همکاران (1356). گرایش‌های فرهنگی و نگرش‌های اجتماعی در ایران: گزارش منتشرنشده از یک نظرخواهی ملی در سال 1353. تهران: پژوهشکدۀ علوم ارتباطی و توسعۀ ایران.
3. اسدی، علی. بهکیش، مهدی و محسنی، منوچهر (۱۳۵۹). گرایش‌های فرهنگی و نگرش‌های اجتماعی در ایران: گزارشی از یک نظرخواهی در تهران در خردادماه 1358؛ تهران: پژوهشکدۀ علوم ارتباطی و توسعۀ ایران.
4. بهروان، حسین (13۷۴). مطالعۀ فرهنگ عمومی مشهد. مشهد: ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان. (نشریۀ زیراکس‌شده).
5. جوادی‌یگانه، محمدرضا (13۹۵). ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان. موج سوم، تهران: دفتر طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری مرکز رصد اجتماعی وزارت کشور.
6. جواهری، فاطمه (۱۴۰۰). تحلیلی نقادانه از پیمایش‌های ملی در ایران؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
7. حشمتی، محمدرضا (۱۳۸۴). امید و نگرانی در حوزۀ دین: بررسی پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان (موج دوم ۱۳۸۲)؛ تهران: دفتر طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
8. خدایاری‌فرد، محمد و همکاران (1388). گزارش نهایی طرح پژوهشی: آماده‌سازی مقیاس دینداری و ارزیابی سطوح دینداری اقشار مختلف جامعۀ ایران. تهران: با همکاری سازمان‌های حامی. (انتشار محدود)
9. رضایی، عبدالعلی (138۱). ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان: یافته‌های پیمایش در 28 استان. ویرایش اول، تهران: دفتر انتشارات طرح پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌ها.
10. زائری، قاسم (منتشرنشده). ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان. موج چهارم. تهران: مرکز طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
11. شجاعی‌زند، علی‌رضا (1383الف). ارزش‌های پیمایش و نگرش‌های کارگاه. کتاب ماه علوم اجتماعی. 82، 8-11.
12. شجاعی‌زند، علی‌رضا (1383ب). فرایندهای جاری، پروژه‌های ناتمام. کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره‌های 86-85، 5-12.
13. شجاعی‌زند، علی‌رضا (۱۳۸۴). مدلی برای سنجش دینداری در ایران. مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، 6(1)، 34-66.
14. طالبان، محمدرضا (1393). پیمایش ملی تدین اسلامی ایرانیان. تهران: تهیه و تدوین مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
15. علوان‌آبادی، سیداحمد (1352). مقایسه‌ا‌ی در طرز فکر مذهبی کلاس سوم دبیرستان‌ها‌ی اسلامی و غیراسلامی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد روانشناسی، تهران: دانشکدۀ روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.
16. کاظمی، عباس و فرجی، مهدی (138۶). سنجه‌های دینداری در ایران. تهران: جامعه و فرهنگ.
17. کاظمی، عباس و فرجی، مهدی. (1390). دینداری ایرانیان- موج اول. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
18. کاظمی‌پور، عبدالمحمد (1382). باورها و رفتارهای مذهبی در ایران: 1379-1353. تهران: طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
19. گلریز، گلشن (1353). پژوهشی برای تهیۀ مقیاس نگرش مذهبی و بررسی رابطۀ بین نگرش مذهبی با سایر بازخوردها و خصوصیات شخصیتی. پایان‌نامۀ کارشناسی روانشناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.
20. گودرزی، محسن (1382). ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان: یافته‌های پیمایش در 28 استان. موج دوم، ویرایش اول، تهران: دفتر انتشارات طرح پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌ها.
21. گودرزی، محسن (1383). پیمایش ملی تحولات فرهنگی ایرانیان: گرایش‌های فرهنگی و نگرش‌های اجتماعی ایرانیان. دفتر طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (انتشار از سوی سازمان تبلیغات اسلامی).
22. محسنی، منوچهر (1375). بررسی آگاهی‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی و فرهنگی در ایران. تهران: معاونت پژوهشی و آموزشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
23. محسنی، منوچهر (۱۳۷۵). بررسی آگاهی‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی و فرهنگی در ایران. تهران: معاونت پژوهشی و آموزشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
24. Hill, Peter C., & Ralph W. Hood Jr. (eds.) (1999). Measure of Religiosity. Birmingham, alabama: Religious Education Press.
25. Kazemipur, Abdolmohammad, & Rezaei, Ali (2003). Religious Life under Theocracy: The Case of Iran. Journal for the Scientific Study of Religion 42: 3 (347–361).
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
کلمات کلیدی
نشریه, مجلۀ علمی, مقالۀ علمی, مقالۀ پژوهشی, داوری، ارزیابی، کمیسیون نشریات، ارسال، دریافت، اصلاح، پذیرش، رَد، چاپ و انتشار
نشریه تحت قوانین Creative Commons Attribution-NonCommercial ۴.۰ International License (CC-BY-NC) منتشر میشود.
