شمارۀ جدید فصلنامه (زمستان ۱۴۰۳) منتشر شد
جستجو در مقالات منتشر شده
محمدجواد چیت‌ساز،
دوره ۱۴، شماره ۱ - ( ۷-۱۴۰۲ )
چکیده
خانوادۀ ایرانی محل استقرار، حضور و عمل سه نسل متفاوت است. با توجه به تغییرات رفتاری و نگرشی خانوادۀ ایرانی در چند دهۀ اخیر، توجه به این تغییرات در میان نسل‌ها اهمیت دارد، زیرا آن‌ها به‌طور متفاوتی در معرض تغییرات بوده‌اند و درنتیجه تغییرات اجتماعی را به‌گونه‌ای متفاوت درک، باور و عملیاتی کرده‌اند. درک تفاوت‌های نسلی می‌تواند به شناخت تغییرات رُخ‌داده در خانواده و همچنین پیش‌بینی پتانسیل موجود برای تغییرات آیندۀ خانواده کمک کند. این مطالعه با استفاده از روش تحلیل ثانویۀ کمّی، به تحلیل داده‌های «طرح پیمایش ملّی خانواده» (۱۳۹۶) در بین ۵۰۰۰ نفر از افراد متأهل ساکن در مناطق شهری کشور با هدف آگاهی از نظرات آن‌ها در زمینۀ مسائل مربوط به خانوار و خانواده شامل ازدواج، نگرش‌های جنسیتی، ساختار قدرت و خشونت خانگی پرداخته است. بر اساس نتایج این مطالعه، شاهد نگرش مثبت و سنتی نسل‌های مختلف خانوادۀ ایرانی به ازدواج و همزمان رشد نگرش مدرن به ازدواج (نگرش مدرن به ازدواج، توجه بیشتر به معیارهای مدرن همسرگزینی و الگوی فردمحور) در میان نسل سوم خانوادۀ ایرانی هستیم. از نظر خشونت خانگی شاهد کمترین میزان خشونت در نسل سوم خانوادۀ ایرانی هستیم و همچنین ساختار قدرت در نسل سوم متمایل به الگوی خانوادۀ مدنی شده است.
حلیمه عنایت، حکیمه زارع،
دوره ۱۴، شماره ۱ - ( ۷-۱۴۰۲ )
چکیده
پژوهش حاضر به دنبال واکاوی کیفی تجارب ازدواج زودهنگام دانش‌آموزان در مقطع متوسطه شهر میمند است. این مطالعه جزو پارادایم تفسیری و ماهیت آن کیفی است و با روش نظریۀ زمینه‌ای با رویکرد اشتروس و کوربین صورت گرفته است. با استفاده از طریق نمونه‌گیری هدفمند با استراتژی نمونه‌گیری نظری با ۱۵ نفر از دانش‌آموزان دوره‌های متوسطۀ اول و دوم که در سنین کمتر از هجده سال ازدواج کردند، مصاحبههای عمیق صورت گرفت. همزمان با جمع‌آوری داده‌ها، کدگذاری و تحلیل یافته‌ها انجام گرفت. یافته‌ها شامل ۶۲ مقولۀ فرعی، ۱۲ مقولۀ اصلی و مقولۀ مرکزی تحت عنوان «ازدواج زودهنگام به‌مثابۀ فقدان صدا و عاملیت دختران دانش‌آموز» بود. نتایج این پژوهش نشان داد که در بافت سنتی و طایفه‌ای محل زندگی دختران و تحت شرایط مداخله‌گر بحران هویت در دوران نوجوانی، ازدواج زودهنگام در سنین مدرسه اتفاق می‌افتد. شرایط علّی که در بروز این پدیده نقش ایفا نمودند، پدرسالاری، مشکلات اقتصادی و فقر معیشتی و محیط نابسامان خانواده دختر بودند. کنش‌هایی که در پاسخ به پدیدۀ ازدواج زودهنگام ارایه شد شامل تجربۀ جنسی، چالش‌های تحصیلی، کودک‌مادری، خشونت خانگی و آثار روحی و روانی بودند. پیامدهای ازدواج زودهنگام نیز به شکل نابسامانی زندگی زناشویی و طلاق در سنین نوجوانی رُخ داده است.
حسین سیف، علی یعقوبی چوبری،
دوره ۱۴، شماره ۲ - ( ۸-۱۴۰۲ )
چکیده
پژوهش حاضر به مطالعۀ خانوادۀ مدنی در بین خانواده‌های شهر رشت می‌پردازد. مشارکت‌کنندگان تحقیق شامل مردان و زنان شهر رشت بودند که با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند با ۳۵ نفر از آن‌ها مصاحبه شد. این پژوهش از طریق روش کیفی، تکنیک تحلیل مضمون و به‌کارگیری تکنیک مصاحبه انجام گرفت و مصاحبه با افراد تا رسیدن به اشباع نظری پیش رفت. یافته‌ها نشان داد که به لحاظ گفت‌وگو سنخ‌های مختلف خانواده‌های موردمطالعۀ شهر رشت عبارت‌اند از: خانواده‌های گفت‌وگومحور، خانواده‌های مرزی و خانواده‌های مجادله‌محور. بر مبنای یافته‌ها، خانواده‌هایی که سرمایه‌های فرهنگی و اجتماعی بیشتری داشته‌اند، متقارن‌تر و گفت‌وگومحورترند. علاوه‌براین، هرچند مشارکت‌کنندگان اظهار داشتند که امروزه خانواده‌ها بیش از گذشته گفت‌وگومحورند، ولی در واقعیت و به‌صورت «اینجا-اکنونی» خانواده‌های مرزی و مجادله‌محور همچنان به حیات خود ادامه می‌دهند. مصاحبه‌شوندگان شکل آرمانی خانواده را در خصلت‌هایی از قبیل صداقت، احترام متقابل، توانایی ابراز احساسات، مشورت، گوش‌فرادادن به حرف سایر اعضای خانواده، برابری، انتقادپذیری، قضاوت‌نشدن (پرهیز از پیش‌داوری) و ظرفیت بالا (داشتن ذهن باز) برساخت کرده‌اند که شباهت‌های زیادی به مدل خانوادۀ دموکراتیک (مدنی) آنتونی گیدنز دارد.
فاطمه قره‌حسنلو، دکتر اعظم خوش‌صورت موفق،
دوره ۱۵، شماره ۲ - ( ۵-۱۴۰۳ )
چکیده
کودک‌همسری یکی از آسیب‌های اجتماعی حوزۀ کودکان در دهه‌های اخیر است. بااین‌حال، نگاهی جامع به این مسئله در مطالعات کمتر به چشم می‌خورد و این مقاله تبیین پیشایندها، پیامدها و استراتژی‌های کنشگری کودک‌همسری را مدنظر دارد. در این تحقیق کیفی، ضمن مرور نظام‌مند ادبیات پژوهشی شامل ۲۶ منبع فارسی و لاتین، داده‌ها گردآوری و با روش فراتحلیل کیفی و استفاده از دستورالعمل PRISMA مورد تحلیل قرار گرفته است. با توجه به تحلیل داده‌ها، پیشایندهای کودک‌همسری از چهار جنبۀ اجتماعی-اقتصادی، فرهنگی، روان‌شناختی و آموزشی قابل‌تبیین هستند. پیامدهای کودک‌همسری نیز در قالب چهار دسته عوامل مرتبط با سلامت جسمی، پیامدهای اجتماعی، خانوادگی، روحی و روانی ساختاردهی شده‌اند. استراتژی‌های کنشگری افراد نیز در دو دستۀ منفعلانه و فعالانه قرار گرفته‌اند. استراتژی‌های منفعلانه مواردی همچون بی‌تفاوتی نسبت به زندگی مشترک، خروج از رابطه، خودآزاری و انزواطلبی است؛ درحالی‌که استراتژی‌های فعالانه مواردی مانند اقدامات تلافی‌جویانه، مشاوره‌گرفتن، درمان پزشکی، خشونت علیه کودکان و خودکشی را دربرگرفته است. با توجه به یافته‌ها، اتخاذ رویکردی جامع و چندوجهی برای مقابله با کودک‌همسری شامل تلاش برای رفع پیشایندهای کودک‌همسری، حمایت از قربانیان و توانمندسازی آن‌ها برای کنشگری فعال ضروری است. همچنین، با ارتقای آگاهی عمومی، زمینه برای تغییر نگرش‌ها در مورد کودک‌همسری فراهم و با همکاری بین‌بخشی و تدوین قوانین و سیاست‌های مؤثر، آثار زیان‌بار این پدیده از چهره جامعه زدوده می‌شود.
دکتر لیدا هاتفی‌راد، دکتر مهربان پارسامهر، دکتر علی روحانی،
دوره ۱۵، شماره ۳ - ( ۶-۱۴۰۳ )
چکیده
ساختار خانواده، شیوه‌های تعاملات میان والدین با یکدیگر، سبک‌های تربیتی و شکاف نسلی میان والدین و فرزندان، نقش مهمی در شکل‌گیری تعاملات بین اعضای خانواده و ایجاد فضایی اقتدارگرایانه یا دموکراتیک دارند. در این راستا، پژوهش حاضر به مطالعۀ چگونگی شکل‌گیری و وضعیت گفت‌وگو میان والدین و فرزندان در خانواده‌های شهر یزد پرداخته است. بدین‌منظور، از رویکرد کیفی و روش نظریۀ زمینه‌ای استفاده شد و ضمن استفاده از نمونه‌گیری نظری با ۲۵ نفر از زوجین خانواده‌های متعارف شهر یزد مصاحبههای عمیق به عمل آمد. داده‌های گردآوری‌شده از طریق کدگذاری‌های باز، محوری و گزینشی تحلیل شدند و درنهایت ۶۷ مقوله فرعی و ۱۶ مقوله اصلی شناسایی گردید. مقولۀ هسته پژوهش «شکاف نظر و عمل در گفت‌وگو با فرزند» بود که در قالب مدل پارادایمی و طرح‌وارۀ نظری ارائه شد. نتایج تحقیق نشان‌دهندۀ شکاف میان باورهای ذهنی والدین و چالش‌های عملی در تعاملات آن‌ها با فرزندان است که تأثیر مستقیم بر وضعیت گفت‌وگو در خانواده دارد. درواقع، علی‌رغم آن‌که امروزه والدین به لحاظ ذهنی به برقراری تعاملات سازنده و گفت‌وگو با فرزندان خود معتقدند؛ اما در عمل به دلیل محدودیت‌های زمانی، تکنولوژی‌های ارتباطی، فرهنگ والدین و شکاف نسلی، در شکل‌گیری این تعاملات با مشکلاتی مواجه هستند.
سارا صادقیه، احمد کلاته‌ساداتی، حسین افراسیابی،
دوره ۱۵، شماره ۳ - ( ۶-۱۴۰۳ )
چکیده
تغییرات اجتماعی و فرهنگی در سال‌های اخیر، روابط و ساختار خانواده‌ها را دستخوش تحولات عمیقی کرده است. در این میان به نظر می‌رسد فهم و تفسیر جدیدی از روابط، حقوق و انتظارات بین والدین و فرزندان در حال شکل‌گیری است. مطالعۀ کیفی حاضر که در سال ۱۴۰۳ در شهر یزد انجام شده، به بررسی درک و تفسیر دختران دهۀ هشتاد از حقوق و انتظاراتشان در خانواده پرداخته است. با توجه به معیار اشباع داده‌ها، ۳۰ نفر از مشارکت‌کنندگان به‌صورت هدفمند انتخاب و وارد مطالعه شدند. داده‌ها به روش تحلیل مضمون تحلیل شدند. یافته‌ها نشان داد مشارکت‌کنندگان، حقوق و انتظارات متفاوتی در خانواده برای خود قائل‌اند که بیشتر آن‌ها از سوی والدین به رسمیت شناخته نمی‌شود. یکی از مهم‌ترین انتظارات آن‌ها، برخورداری از حق صمیمیت، به‌ویژه در تعامل با پدر، بود. مضامین اصلی شامل "صمیمیت بایسته"، "پدرانگی تک‌ساحتی"، "بت‌انگاری مادی"، "تلۀ پساسنت و گسست عاطفی" و مضمون نهایی "والدگری صمیمی و چندوجهی" بود که نشان از نیاز دختران به صمیمیت در روابط با والدین به‌ویژه پدر دارد. یافته‌های این مطالعه گویای آن بود که حق صمیمیت یکی از حقوق کلیدی مورد انتظارِ دختران دهه‌هشتادی از والدین خویش است. از نظر آن‌ها، والدگری صرفاً به تأمین رفاه مادی فرزند محدود نمی‌شود و پدر و مادر ایدئال باید فرصت فراغتی خود را در کنار فرزندان، همراه با صمیمیت و محبت سپری کنند علاوه بر این، رسیدگی به امور دختران تنها وظیفۀ مادر نیست و پدران نیز مسئولیت‌های زیادی دارند. این مطالعه افزون بر باز کردن دریچه‌ای برای مطالعات کمّی و کیفی در زمینۀ حقوق و انتظارات نسل جدید در خانواده و فراهم‌ساختنِ امکان ورود حوزه‌های مختلف علمی به آن، به لحاظ کاربردی توجه بیشتر والدین، مسئولین مدارس، مراکز مشاوره و سیاست‌گذاری اجتماعی به این موضوع را تأکید می‌کند.
دکتر اکبر طالب‌پور، دکتر خدیجه سفیری، خانم فاطمه تاجی پور،
دوره ۱۶، شماره ۱ - ( ۱۱-۱۴۰۴ )
چکیده
بر اساس داده‌های سرشماری کشور اگر چه سن ازدواج دختران عموماً در حال افزایش است اما ازدواج‌های زودرس هنوز هم یک عامل شایع می‌باشد که در جوامع سنتی بیشتر دیده می‌شود، اینگونه ازدواج‌ها در واقع یک نوع خشونت علیه کودکان محسوب می‌شوند که خواسته و ناخواسته پیامدهای نامطلوبی برای آنان در پی دارد و با تأثیرات عمیق جسمی و روحی نامطلوب در کودک‌زنان مرتبط است. هدف از این پژوهش، شناسایی علل، زمینه‌ها و پیامدهای کودک‌همسری با توجه زیسته‌ی زنان زیر ۱۸ سال استان لرستان بود که در چارچوب پژوهش کیفی با استفاده از نظریه‌ی زمینه‌ای و رویکرد استراوس و کوربین انجام شد. مشارکت‌کنندگان تحقیق ۱۵ نفر از زنانی بودند که در سنین زیر ۱۸ سال تن به ازدواج زودهنگام داده بودند، گردآوری داده‌ها از این افراد با استفاده از ابزار مصاحبه نیمه‌ساخت‌یافته انجام شد و مصاحبه ها تا رسیدن به مرحله اشباع نظری ادامه یافت. نتایج تحقیق نشان دادند؛ ۱۰ مقوله‌ی اصلی شامل طبقه‌ی اجتماعی، وضعیت اقتصادی، مردسالاری، آمال و آرزوها، خشونت، گوشه‌گیری و انزوا، محرومیت، نارضایتی از زندگی و رفتارهای نامتعارف زناشویی، عدم‌تفاهم در زندگی مشترک و شرایط محیطی و سنت‌ها، استخراج و ۳۶ مفهوم به دست آمد.یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که شرایطی از جمله فشار اقتصادی، مردسالاری، خشونت علیه زنان، ضعف فرهنگی و نارضایتی از زندگی خانوادگی در به وجود آمدن پدیده‌ی کودک‌همسری نقش داشته‌اند که پیامدهایی از جمله افسردگی و انزوای زوجین، خیانت و عدم‌تعهد به زندگی، خشونت خانوادگی و محرومیت از تحصیل را به دنبال دارد.
